سوالی که ممکن است در بحث نزول قرآن کریم به ذهن ما برسد
این است که در خیلی از مواقع، ممکن است روزی آیه ای بر پیامبر نازل شده
باشد و آیه ای نیز چند سال بعد بر ایشان فرو آمده باشد، اما این دو آیه در
مصحف پشت سر هم قرار گرفته باشند. پس آیا ترتیب فرآنی که در مصحف است با قرآنی که بر پیامبر نازل شده است منطبق نیست؟
جواب از این پرسش مهم این است که قرآن دارای دو نزول
است. نزول دفعی که یک باره در شب قدر بر جان پیامبر نازل شده است (انا
انزلناه فی لبله القدر) که از آن تعبیر به انزال میشود و یک نزول تدریجی (و نزّلنا القرآن للذکر) که از آن تعبیر به تنزیل میگردد.
قرآنی که به صورت انزال و دفعۀ بر پیامبر فرو آمده است از حیث ترتیب دقیقا مطابق با همین مصحف و ترتیب سور و آیاتش است اما از حیث نزول تدریجی آیات قرآن است که ممکن است آیه ای با آیه قبل خود از نظر زمانی تطابق نداشته باشد.
و لذا کسانی که به جناب شیخ طبرسی ( که در تفسیر مجمع البیان سبب پشت سرهم آمدن و ارتباط آیات را بیان نموده) اشکال کرده اند از این نکته غافل بوده اند.
برای روشن تر شدن مطلب به یکی از فرمایشات علامه حسن زاده آملی حفظه
الله تشرف رجوع می کنیم،ایشان در کتاب هزار و یک نکته خود این چنین نگاشته
اند:
بعضى را دیده ام که قدح و طعن در بیان یاد شده طبرسى دارند بر اثر عدم توجه به این نکته علیا."
هزار و یک نکته، نکته 573
از این فرمایش مهم و البته مجمل چند نکته برداشت میشود:
1. قرآن دارای دو نزول انزالی (یک دفعه) و تنزیلی (تدریجی) است.
2.ترتیب سور و آیات مطابق با قرآن تنزیلی نیست، بلکه بر اساس قرآن انزالی است.
3. ترتیب سور و آیات در قرآن ما بین الدفتین به امر خود پیامبر صلی الله علیه و آله و در زمان خود ایشان معین شده است.
4. در قرآن هرجا سخن از انزال است ناظر به نزول انزالی و دفعی (انا انزلناه فی لبله القدر) و هر جا سخن از تنزیل است ناظر به نزول تدریجی قرآن است (و قرآنا فرقناه لتقراه علی الناس علی مکث و نزّلناه تنزیلا).
5. جناب امین الاسلام طبرسی که در تفسیرش از ارتباط آیات بحث میکند، ناظر به قرآن انزالی است نه تنزیلی.
