زبان عربی زبانی با لطافتهای بسیار زیاد است. کلماتی با حروف کم و معنای عمیق دارد، جملاتی کوتاه و مفاهیم ژرف دارد. و به نص قرآن کریم (لسان عربی مبین) است و لذا باید در ترجمه و انتقال معانی از عربی به سایر زبان ها دقت و ظرافت خاصی را به کار برد. در این مطلب قصد داریم جمله ای عربی را با توجه به این لطافت و ظرافت و با اسناد به کتب اصیل ادبیات عرب معنا کنم.
معمولا در ترجمه جمله حضرت زینب سلام الله علیها که فرمودند: (ما رأیت الا جمیلا) اینگونه ترجمه میکنیم که (من به جز زیبایی چیزی ندیدم). اما وقتی دقتی در الفاظ و کلمات کنیم، معنا و مفهوم دیگری استنباط می شود.
برای فهم معنای صحیح این عبارت به کتاب البهجه المرضیه سیوطی که هر شخصی برای فهم دقیق زبان عربی باید آن را بخواند، مراجعه میکنیم. در این کتاب در باب "ابنیه اسما الفاعلین و الصفات المشبهه"، تک تک وزن های صفت مشبهه را نام می برد تا این که به وزن فعیل میرسد و میگوید:
"و فَعل بسکون العین اولی و فعیل بفعُل بضمها من فاعل و غیره کالضخم و الفعل ضخُم و الجمیل و الفعل جمُل."
یعنی: ساختن صفت مشبهه با وزن فَعل با سکون حرف عین و
وزن فعیل، که از فعلی با وزن "فَعُل" ساخته میشود بهتر از وزن فاعل و غیر
فاعل است. به تعبیر آسانتر صفت مشبهه اگر از فعلی با وزن فعُل مشتق شده باشد بر وزن فُعل و فعیل می آید. مثل ضُخم و جمیل.
پس فهمیدیم که جمیل صفت مشبهه است و صفت مشبهه شبه فعل است یعنی مثل فعل داخلش ضمیری دارد، بر خلاف مصدر و اسم مصدر که دارای ضمیر نیستند.
نتیجه:
اگر جمله به این صورت بود که (ما رأیت
الا جمالا)، به این معنا بود که ما معنا می کنیم، یعنی (چیزی به جز زیبایی ندیدم)، زیرا جمال اسم مصدر است و همانطور که اشاره شد اسم مصدر ضمیری در دل خود ندارد. اما عبارت به این صورت است که (ما رأیت الا جمیلا) و جمیل صفت مشبهه است و همانطور که گفتم ضمیری در درونش وجود دارد، پس باید طوری معنا شود که ضمیر داخل آن هم در ترجمه بیاید، اعنی بگوییم: (چیزی به جز صاحب جمال ندیدم).
ناخودآگاه وقتی به این صورت معنا میکنیم به یاد آن حدیث قدسی هم می افتیم که (ان الله جمیل و یحب الجمال) و معنای دقیق آن مشخص می شود.